İlk uzun metrajın için düşündüğün senaryo Körfez değildi aslında... Körfez’in hikâye fikrinin hangi aşamada, nasıl ortaya çıktığını biraz anlatır mısın?
2012 sonbaharında, ilk uzun metrajlı filmim olarak çekmeyi planladığım Dışarıdakiler’in senaryosu üzerine çalışıyordum. Hikâyenin gelip tıkandığı yere çözüm bulamadığım bir noktada, 2009’dan beri aklımı kurcalayan diğer bir hikâye olan Körfez kendini birden öne attı. Filmin son halinden oldukça farklı olan ama Selim karakterinin, ailesinin ve koku temasının belirdiği bir öyküyü bir gecede yazdım. Bu tabii ki bir birikimin kendine alan bulup akması anıydı. Önceki üç yıl boyunca fırsat oldukça üzerine düşündüğüm, notlar aldığım bir hikâyeydi aslında. İlk nüveleri 2008 sonu 2009 başında, İzmir’de işsiz ve hayata karşı motivasyonsuz geçirdiğim üç aya kadar gidiyor. Mutsuz ya da depresyonda değildim ama hayata karşı bir yeniklik hissim vardı ve yeni bir şeyler için çabalamak hiç içimden gelmiyordu. Bu duygunun bir tek bana özgü olmadığını, yakın çevremde birçok insanla paylaştığım bir his olduğunu fark ettiğim an hikâyenin de belirmeye başladığı andı sanırım.

Senaryoda Ahmet Büke ile beraber çalıştınız, aranızdaki dinamik nasıl işliyordu? Filmin hikâyesi bu dinamik sayesinde nasıl dönüşümler yaşadı?
Hikâyenin kaba taslağı ortaya çıktıktan sonra hemen Ahmet’e götürdüm. Zaten halihazırda Dışarıdakiler için birlikte çalışıyorduk. Ama Körfez’in Ahmet’in kendine çok daha yakın hissedeceği bir fikir olduğundan da emindim. Selim’in duygusunu en kolay anlayacak insanlardan biriydi. Nitekim haklı da çıktım. Ahmet’in de projeye heyecanlanması üzerine ve biraz da onun yazar olarak tez canlılığı sayesinde hızla senaryoyu yazmaya giriştik. Ahmet torbasında ne varsa bu ilk versiyon için döktü. Karaktere ve sahnelere dair birçok güzel detay daha ilk versiyonda, onun sayesinde ortaya çıkmıştı. İlk yazdığım öyküdeki birtakım ağır detayları atarak daha hafif, daha uçucu bir yapı kurmaya çalıştık. Ahmet’in üslubu ve mizahı bu aşamada Körfez’e çok güzel bir dönüşüm geçirtti. Fakat bu ilk versiyonu tamamladıktan sonra Ahmet’in asli görevi bitmiş oldu.

Sinema alanında edebiyattan gelen bir yazarla çalışmanın en zorlu tarafı sanırım yeniden yazımlar. Bir senaryo ortaya çıktıktan sonra defalarca yeniden yazıp onu sinema diline, sinemasal bir ritme uygun hale getirmek gerekiyor. Oysa birçok edebiyatçı için yazma eylemi daha yoğun yaşanan, ama metin ortaya çıktıktan sonra tamamlanan bir süreç. O noktadan sonra ben sete giden dört yıl içinde birkaç defa oturup elimizdeki malzemeyi, nasıl bir film yapmak istediğimizi de düşünerek yeniden yazdım.

"HEPİMİZ, HAYATIMIZIN BİRÇOK ANINDA 'NEDEN BUNLAR BENİM BAŞIMA GELİYOR?' DİYE DÜŞÜNÜRKEN BULUYORUZ KENDİMİZİ. AMA ASLINDA BİZİM KİŞİSEL DENEYİMLERİMİZ HEM ZAMANSAL HEM DE MEKÂNSAL OLARAK BAŞKA ANLARDA VE COĞRAFYALARDA ORTAYA ÇIKAN MİLYONLARCA BAŞKA DENEYİMLE ÖRTÜŞÜYOR."

Filmde günümüz Türkiye’sinde yaşanan dertler hem sembolik hem de somut olarak oldukça görünür bir pozisyonda. Ancak Selim karakteri üzerinden mekâna ve zamana bağlı olmayan, daha varoluşsal diye tanımlayabileceğimiz buhranları da hissediyoruz. Şunu söylemeliyim ki Körfez yerel ve güncel olan ile evrensel ve soyut olan arasındaki dengeyi ve bağı kurmak konusunda oldukça başarılı. Senin ne gibi bir vizyonun, düşüncelerin ve/veya kaygıların vardı bu iki ağırlık arasında bir denge gözetirken?
Körfez’in hikâyesi ortaya çıktığı anda, projeyi ilk götürdüğüm insanlardan biri de filmin yapımcısı Anna Maria Aslanoğlu’ydu. Onunla projeye dair daha ilk konuşmamızda aslında senin de bahsettiğin bu ikili halin tam da bu fikri ilginç ve yapılası kılan şey olduğunu anladık. Olguları tarihsel ve evrensel bütünlüğünden kopuk deneyimler olarak algılamaya meyilimiz var. Hepimiz, hayatımızın birçok anında “neden bunlar benim başıma geliyor” diye düşünürken buluyoruz kendimizi. Ama aslında bizim kişisel deneyimlerimiz hem zamansal hem de mekânsal olarak başka anlarda ve coğrafyalarda ortaya çıkan milyonlarca başka deneyimle örtüşüyor.

Dolayısıyla Selim karakterinin yaşadığı öznel, filmin dünyasına ve zamanına ait durumun zamansız ve evrensel olan birtakım hislerle ve fikirlerle olan bağlantısını ortaya çıkarmak Körfez’in en başından beri yapmaya çalıştığımız, bizi motive eden fikirdi. Senaryonun tekrar yazım süreçleri de temelde bunun dengesini en doğru biçimde kurabilmenin yollarını aramakla geçiyordu. Senin söylediklerinden, Türkiye’de ve yurt dışında aldığımız birtakım tepkilerden bunu bir ölçüde başarmış olduğumuzu hissediyoruz. Bizi mutlu eden şey de bu geri dönüşler oluyor.

Filmin hikâyesi özellikle Latin Amerika edebiyatından bildiğimiz, Türkiye’de de Bilge Karasu, Hasan Ali Toptaş gibi yazarların kitaplarında tattığımız büyülü gerçekçilik hissini taşıyor. Örneğin filmi izlerken Karasu’nun Göçmüş Kediler Bahçesi’ndeki denizini kaybeden bir ada halkının başından geçenleri anlattığı “Bizim Denizimiz” öyküsünü anımsadım. Büyülü gerçekçilik filmi yaratırken aklında olan bir ton muydu, yoksa tamamen öznel bir algı içinde miyim?
Marquez, Borges, Karasu, Toptaş çok sevdiğim ve kişisel tarihimde çok özel yeri olan yazarlar. Okuyup da bu kadar sevdiğim, benimsediğim yazarların bir iz bırakmamış olması mümkün değil tabii ki. Büyülü gerçekçiliğin de temel yaklaşımı olan, gerçekle gerçeküstü arasındaki sınırın muğlaklaşması fikri beni hep etkilemiştir. Filmin daha minimalist - gerçekçi bir üslupta, hatta Türkiye sinemasından çok aşina olduğumuz bir tonda başlayıp yavaş yavaş gerçek dışına sürüklenen bir yapıya sahip oluşu en baştan beri var olan bir fikirdi. Sanırım içinde yaşadığımız dünyadan, zamandan sıkılıp bunaldıkça insan gerçeklikteki bir kırılmayı hayal etmeye başlıyor. Bilge Karasu’nun o güzel öyküsünün ismi gibi “masalın da yırtılıverdiği” anı arıyoruz. Film yapmama sebep olan itkilerden biri de bu arayış.

"İLGİNÇ BİR ŞEKİLDE YAZDĞIIM İLK FİLM HİKÂYELERİ VE SENARYO FİKİRLERİ HEP İZMİR'DEN ÇIKIYORDU. İNSAN SANIRIM İLK ÖNCE GELDİĞİ YERLE OLAN DERDİNİ HALLETMEYE ÇALIŞIYOR, BİR ÇEŞİT ÖDİPAL MEMLEKET HESAPLAŞMASI DURUMU DA VAR SANIRIM."

Filmde zaman kavramını nasıl işlediği üzerine de konuşmak istiyorum. Filmin seyri sırasında önümüze çıkan günler hikâyeyi bir zaman çizelgesine oturtuyor zannediyoruz. Ancak bir süre sonra izleyicinin aklındaki zaman algısıyla oynayan ve zaman kavramını giderek anlamsızlaştıran bir yere doğru gelişiyor. Genel olarak Körfez evreninde zamanın nasıl işlediği konusunda düşüncelerin neler?

Hepimiz “Sadece iki yıl mı geçti üstünden? Sanki asırlar önceydi.”, ya da “Daha dün gibiydi ya, ne çabuk geçmiş zaman.” dediğimiz anlar yaşamışızdır. Zaman fiziksel, ölçülebilir bir olgu olduğu kadar öznel ve ancak algıya dayalı var olabilen de bir kavram. Biraz bu ikilikten de hareket ederek, karakterin kendi zamanını deneyimleme biçimine yaklaşmak için, filmin zamansallığını farklı araçlarla bükmeyi denedik. Selim’in içinde bulunduğu durum ve ruh hali, içe sindirilmiş bir işsizlik ve aylaklık duygusu, günlerin ve saatlerin anlamının kalmadığı bir evreni de beraberinde getiriyordu. Bunu gün isimlerini kullanarak vermeyi denedik. Hikâyedeki bir noktadan sonra da filmi, dayatılan biçimiyle zaman kavramının tamamen yok olduğu ya da daha doğrusu genişleyip ortadan kaybolduğu bir noktaya ulaştırmaktı amacımız. Hem senaryo hem de kurgu sürecinde bu konuyu tekrar tekrar ele aldık.

Körfez elbette aynı zamanda bir şehir filmi, İzmir ve şehrin kültürü filmin önemli unsurlarından bir tanesi. İzmirli biri olarak büyüdüğün şehre dönmek ve orada bir film çekmek senin için nasıl bir anlam taşıyordu?
İlginç bir şekilde yazdığım ilk film hikayeleri ve senaryo fikirleri hep İzmir’den çıkıyordu. İnsan sanırım ilk önce geldiği yerle olan derdini halletmeye çalışıyor, bir çeşit ödipal memleket hesaplaşması durumu da var sanırım. Ben 18 yaşında İzmir’den ayrıldığımda oraya bir daha döneceğimi düşünmüyordum. Ama yıllar geçtikçe kendimi tekrar tekrar İzmir’de buluyordum. Bu ilginç bir his. Büyüdüğünüz şehir de ailenizden biri gibi, ne olursa olsun bir şekilde hayatınızın ortasında duruyor hep. Dolayısıyla Körfez’in hem yazım hem de yapım süreci İzmir’le olan bağlarımı da test ettiğim bir dönem oldu. Artık çok iyi anlaşıyoruz, arkadaş olduk diyebilirim.

Diğer taraftan İzmir’in Türkiye coğrafyasındaki ve gündemindeki kendine has yeri de yadsınamaz. İzmirli olarak birçok olumlu ve olumsuz ön yargıya maruz kalıyoruz. Filmi yaparken her ne kadar İzmir’i “dünyada herhangi bir yer” olarak kurmaya çalışsam da şehre dair var olan imgeler ve kabuller de ister istemez onun filmdeki temsilini şekillendirdi. 

Bir de daha teknik bir açıdan sorarsam; filme şehri yedirmek ve şehri filmin bir parçası yapmak için ne gibi yaklaşımlar geliştirdin?
Körfez en temelde şehirde olan bitenin bir karakterin hayatına etkisini anlatıyor, yani bir kent filmi de diyebiliriz. Dolayısıyla şehrin de filmde bir karakter olarak var olması, Selim’in kat ettiği bir mekân olmanın ötesinde onunla iletişime geçen, onu çağıran bir özelliğinin olması gerekiyordu. Burada iki temel fikir devreye girdi: aylaklık ve karşılaşmalar. Selim bir aylak (daha doğrusu bir flanör) olarak, şehri bir amaç uğruna değil de onunla iletişime geçmek, onu deneyimlemek için kat ediyor. Karakterin bu açıklığı, kentsel mekâna devreye girme, hikâyeye dahil olma alanı açıyor. Bunun karşılığında şehir de ona beklenmedik karşılaşmaların imkânını sunuyor. Ve bu karşılaşmalar yavaş yavaş birikerek Selim’in hayatını şekillendiriyor.

Selim ve Cihan karakterleri arasındaki ilişki, bazen aradığımız dostlukların veya dertlerimize derman olacak kişilerin ve deneyimlerin hiç ummadığımız yerlerden çıkıp gelebileceğini anlatıyor bana. Filmin finali de biraz önyargılarımızla uzak durduğumuz bu insan ilişkilerinde yatan potansiyelin altını çiziyor hatta. Gösterim sonrasında farklı final alternatiflerinden bahsetmiştin. Bu finalde nasıl karar kılındı, ne gibi alternatifler vardı, filmi henüz izlemeyenler için sonunu açık etmeden biraz detay verebilir misin?
Her ne kadar bütün hikâye boyunca birçok şey söylesek de, bir filmin finali cümlemizi bitirdiğimiz yer oluyor aslında. Noktayla, soru işaretiyle ya da ünlemle de bitirsek bir şekilde orada “söz”ümüzü söylemiş, temel “duygu”muzu geçirmiş oluyoruz. Dolayısıyla bende bir hayli gerginlik yaratan bir karar sonun nasıl olacağı. Bu finali 2013’te Gezi’den sonra yazdım. Önceki final daha çok Selim üzerineydi. Fakat bir noktada anlatının Selim’in de ötesine geçmesi gerektiğini, hatta senaryonun öncesinin tam da bunu dayattığını fark ettim. Gezi’de hissettiğim umudu oraya taşımak istedim.

Fakat o andan çekime başladığımız 2016 yazına kadar geçen sürede başımıza bir sürü felaket geldi. İnsanlarımızı korkunç saldırılarda kaybettik. Arkadaşlarımız, yoldaşlarımız, gazeteciler, akademisyenler esir alındı, işinden edildi. Şehirler, mahalleler yıkıldı. Anlayamadığımız hesaplaşmaların ortasında ülke tümden bir muğlaklığın, keyfiyetin esiri oldu. İster istemez umudu kaybettiğim çok an oldu. Yapmaya çalıştığımız filmin gereğini sorguladığımız, bunca kötülük karşısında anlamsızlık duygusuyla boğuştuğumuz anlar oldu. O anlarda filmin finali için çok daha karamsar fikirlere gidip geldim. Ama bir şekilde dönüp hep 2013 yazını, oradaki umudu, onun da bu karanlık kadar gerçek olduğunu hatırladım. İyi ki de hatırlamışım diyorum.

Şimdi ikinci uzun metrajın için senaryo çalışmalarına başladığını biliyorum. Yeni senaryoya otururken kafanda Körfez’in sana öğrettiği ne gibi detaylar, taktikler, dersler var peki?
Körfez inanılmaz bir öğrenme süreci oldu tabii ki benim için. Set zamanı kadar sonrasında da geriye bakarak keşfettiğim, farkına vardığım bir sürü detay var. Karakter kurmaktan, oyuncu yönetimine, mizansenden, projeyi üçüncü kişilere nasıl ifade edebileceğimize dair derslerle dolu bir süreç oldu. Böyle diyorum ama negatif bir duyguyla andığım ya da pişman olduğum bir şeyler olduğu anlamı çıkmasın. Bütün zorluklarına rağmen çok güzel bir süreçti. Şimdi ikinci filmin senaryosunun başına otururken de Körfez’e başlarken duyduğum heyecanı duymanın yanı sıra, bir aşama kaydetmiş olmanın özgüveniyle, bir adım daha ileriye gitmenin gerginliğini bir arada yaşıyorum. Diğer yandan ikinci filmin senaryosu, mekânsal sınırları ve prodüksiyonel küçüklüğü sayesinde, yönetmene çok daha kontrollü bir alan tanıyor. Şu aşamada biraz ihtiyacım olan bir şey diye düşünüyorum. Körfez’deki mekân ve karakter fazlalığı yönetmenlik anlamında zorlayıcı bir durumdu.

Peki –henüz çok detay paylaşamayacağını tahmin etsem de– yeni film hakkında başka nelerden bahsedebilirsin?
Yuva temelde birbirine yabancılaşmış iki erkek kardeşin hikâyesi. Ormanda münzevi bir hayat yaşamayı seçmiş bir abiyle, onu oradan şehre geri götürmeye gelen kardeşinin hikâyesi. İki insanın kardeşliklerini yeniden keşfederken evrendeki yerlerini de bulmaları üzerine bir film diyebilirim.